Wiadomość, że Davies pisze książkę o Powstaniu, wzbudziła zainteresowanie, ale i sceptycyzm. Zakładając, że autor nie będzie dysponował większym zakresem materiałów, niż twórcy wcześniejszych monografii ? można się było obawiać powielenia lub kompilacji dzieł Celejewskiego, Ślaskiego, Bartoszewskiego czy Strzembosza. Okazało się jednak, że "Powstanie '44" w ogóle nie przypomina książek tych znakomitych autorów ani też żadnej z dziesiątek innych. Przede wszystkim ? większość z 850 stron poświęcona jest próbie odpowiedzi na kwestie, "dlaczego stało się tak, jak się stało" i "czy było jakiekolwiek inne wyjście". Rozważania te prowadzą drogą wachlarzy argumentów i dociekań, którym stale towarzyszy wysoka intelektualna dyscyplina. Pierwszych przyczyn podłego potraktowania Polski przez aliantów w czasie drugiej wojny światowej Davies szuka już w mentalności zachodnich społeczeństw i elit. Wskazuje na rolę odwiecznych praw rządzących mechanizmami polityki, ale także na wpływ utartych stereotypów, złowrogiego czynnika przypadku, intelektualnych braków i etycznych upośledzeń, nierzadko trapiących "wielkich" tego świata. Poza fragmentem dotyczącym września 1939 r., kiedy, moim zdaniem, zbyt łatwo rozgrzesza naszych aliantów, autor nie oszczędza nikogo z polityków, na czele z własnymi rodakami. Wiele przytoczonych informacji brzmi jak groźne memento ? dla wielu Europa bez Polski okazuje się wcale nie takim złym pomysłem, a skrajnie przedmiotowe potraktowanie naszego kraju nie należy do czynów szczególnie zdrożnych. Niestety, dotyczy to także sojuszników i to również tych szczególnie ochoczo kierujących pod naszym adresem polityczne gwarancje i zapewnienia o przyjaźni.
Znakomita jest też synteza rzeczywistości okupowanej Polski. Davies dotknął w niej nawet sprawy Jedwabnego ? pisząc o niej kilka najbardziej wyważonych i chyba po prostu najmądrzejszych zdań z wszystkiego, co kiedykolwiek powiedziano na ten temat. Zwraca uwagę także stały kontekst wydarzeń w innych krajach. Świetnie ukazanym podobieństwom i wyjątkowym cechom naszych doświadczeń towarzyszy obrazowa analiza polskiego wkładu w zwycięstwo nad Hitlerem. W jej świetle zdanie Churchilla: Polska to pierwszy i najbardziej ofiarny sprzymierzeniec potraktowany gorzej od sojuszników Trzeciej Rzeszy brzmi jeszcze bardziej boleśnie.

Grażyna Ślęzak